از علم موسيقي دوريم

 «مهيار عليزاده»، متولد سال 1360 در تهران است. موسيقي را از 10 سالگي آغاز كرده و نزد كيوان ساكت نواختن تار را آموخته است. در دبيرستان البرز رشته رياضي را به پايان رسانده و وارد رشته موسيقي در دانشگاه سوره شده است. پس از گرفتن مدرك كارشناسي موسيقي، در مقطع كارشناسي ارشد رشته آهنگسازي در همان دانشگاه سوره پذيرفته مي‌شود؛ ولي ترجيح مي‌دهد براي ادامه تحصيل به ارمنستان سفر كند. پس از دو سال تحصيل در آن كشور، در رشته موسيقي‌شناسي در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه وین اتريش پذيرفته مي‌شود. خود او آثارش را به قبل از ارمنستان و پس از ارمنستان تقسيم‌بندي مي‌كند. «حريق خزان» اثري است كه او پس از بازگشت از ارمنستان خلق مي‌كند، بر شعر شاعران بزرگ ايران و با صداي «عليرضا قرباني». اين اثر از پرفروش‌ترين‌هاي موسيقي ايراني در سال 91 بود. همچنين قرار است در مهرماه كنسرت حريق خزان در تهران برگزار شود.

***

چه شد از موسيقي سنتي به سمت موسيقي كلاسيك غربي رفتيد؟

در ارمنستان رشته آهنگسازي را ادامه دادم؛ نه اينكه به يادگيري موسيقي كلاسيك بپردازم. در رشته آهنگسازي صرف نظر از نوع موسيقي به آموزش آهنگسازي پرداخته مي‌شود. پس از آنكه به ارمنستان رفتم تازه متوجه شدم آهنگسازي چيست.

تفاوت آهنگسازي در موسيقي ايراني با آهنگسازي در آنجا كه قاعدتا از موسيقي كلاسيك غربي پيروي مي‌كنند، چيست؟

در آنجا، آنچه را كه ما به عنوان آهنگسازي از آن ياد مي‌كنيم، آهنگسازي نمي‌نامند. آهنگسازي قواعد و قوانين خاص خودش را دارد.

پس به آنچه در موسيقي ايراني ساخته مي‌شود چه مي‌گويند؟

بيشتر از آن به عنوان ملودي‌سازي ياد مي‌شود.

شايد اين مسئله بيشتر به اين برمي‌گردد كه موسيقي ما تك‌صدايي (منوفونيك) است و موسيقي غربي چندصدايي (پلي‌فونيك) و به اركستراسيون و كمپوزيسيون و هارموني چندان بها نمي‌دهيم.

دقيقا، ولي آن‌‌ها در همين ملودي‌سازي نيز بحث دارند. براي مثال در ارمنستان يكي از استادان از من خواست تا ملودي بنويسم. برايش چند خط ملودي نوشتم. تعجب كرد و از من پرسيد كه به اين ملودي مي‌گويي؟ گفتم ما در ايران به اين مي‌گوييم ملودي. پس از آن بود كه من تازه وارد دايره آهنگسازي شدم. تازه فهميدم كه ملودي چيست. به نظرم ما تا حدودي از علم موسيقي دوريم.

چه ضرورتي دارد كه براي آهنگسازي در موسيقي ايراني، با علم موسيقي كه موسيقي كلاسيك غربي در آن غالب است، آشنا بود؟

در موسيقي كلاسيك غربي تعدادي ساز وجود دارد، در موسيقي ايراني نيز تعدادي ساز ديگر. بعضي از سازهاي ايراني قابليت خوبي براي نواختن دارند و برخي ديگر چنين قابليتي را ندارند. در موسيقي كلاسيك نت وجود دارد و همچنين در موسيقي ايراني؛ اما منظور از علمي بودن به ديد آهنگساز يا ملودي‌پرداز يا نوازنده برمي‌گردد. فرض كنيد كه يك آهنگساز ايراني ملودي‌اي مي‌نويسد؛ به اين معنا كه چند نت را با ریتم مشخصی پشت سر هم قرار می‌دهد؛ اگر اين ملودي را به يك موسيقيدان برجسته خارجي بدهيد، ممكن است از آن ايراد بگيرد كه چرا براي مثال پرشي از دو به لا ديز صورت گرفته است؟ يا براي نمونه اگر ملودي با نت دو آغاز شده، چرا در اوج تا نت سي بالا رفته است؟!

اين قضاوت‌ها بر چه اساسي صورت مي‌گيرد؛ آيا براي مثال بر اساس گام‌هاي موسيقي كلاسيك غربي است؟

خيلي بر اساس گام نيست؛‌ فرض كنيد در حالي‌كه خواننده مرد تنور موسيقي ايراني تا نت سي را بيشتر نمي‌تواند بخواند، براي او ملودي مي‌سازيم و اگر از ما بپرسند ملودي‌اي كه با نت دو شروع شده، اوجش كجاست، ما بايد پاسخ بدهيم كه با توجه به محدوديتي كه داريم اوج كارمان را بر نت سي قرار داده‌ايم كه اين براي يك موسيقيدان كلاسيك قابل قبول نيست؛ زیرا محدودیت‌های ما در موسیقی ایرانی بسیار بیشتر از موسیقی کلاسیک روز است.

با اين همه، آيا معيار دقيقي براي چنين قضاوتي وجود دارد؟ به هر حال، هر آهنگساز يا ملودي‌پردازي براي اثرش دليل يا فلسفه‌اي دارد.

براي مثال، يكي از مشكلاتي كه مي‌توان به عنوان آسيب‌شناسي موسيقي ايراني به آن اشاره كرد، يك نوازنده موسيقي نام خودش را آهنگساز مي‌گذارد؛ اين نوازنده با ساز خود، ملودي‌اي كه به گوش او يا اطرافيانش خوش مي‌آيد را ملودي مي‌نامد و آن را منتشر مي‌كند و روي جلد آلبوم می‌نویسد «آهنگساز»!

با چه عنواني بايد خود را معرفي كند؟ براي مثال، ملودي‌پرداز و ديگري تنظيم‌كننده مانند آنچه كه در موسيقي پاپ رايج است؟

از چند و چون موسيقي پاپ اطلاع دقيقي ندارم؛ اما در موسيقي جدي دنيا خيلي رايج نيست كه يكي آهنگساز باشد و تنظيم‌كننده فرد ديگر. اينكه بايد با چه عنوان خود را معرفي كند، من نمي‌دانم. با وجود اين، كسي كه در اروپا در دانشگاه رشته نوازندگي با تخصص اجراي كنسرت مي‌خواند، صرفا براي اجراي روي سن تربيت مي‌شود يا مي‌رود سراغ تحصیل در رشته تدريس (پداگوژي)؛ ولي در ايران 50 درصد از دانش‌‌آموختگان رشته نوازندگي، آهنگساز مي‌شوند و برخی هم رهبر. بسیاری از معضلات موسيقي ما از همين‌جا نشأت مي‌گيرد.

چه ضرورتي دارد كه آهنگساز موسيقي ايراني براي آهنگسازي مراحلي را آن هم به شكل آكادميك طي كند؟ مراحلي كه تقليدي است از موسيقي كلاسیك غربي؟

ديدگاهي در موسيقي سنتي وجود دارد متعلق به بزرگان موسيقي ايراني كه به صورت جزمي معتقدند كه در موسيقي ايراني به هيچ‌وجه نبايد آهنگسازي كرد. براي نمونه، سر كلاس يكي از آن‌ها بودم كه مي‌گفت در موسيقي نبايد آهنگسازي كرد، در حالي ‌كه در 10 دقيقه پاياني كلاس گفت که قطعه‌اي ساختم و سازش را آورد و قطعه‌اش را نواخت. بله، اگر اين بزرگان بر ديدگاه خود پايبند مي‌بودند و آهنگسازي نمي‌كردند مشكلي پيش نمي‌آمد؛ يعني به همان بداهه‌پردازی بر مبنای ردیف می‌پرداختند؛ ولي همين عزيزان براي جلد آلبوم خود عنوان آهنگساز را برمي‌گزينند و گاهي شاهد آن هستیم که رهبری هم می‌کنند. منظورم اين نيست كه ما بايد به شيوه غربي آموزش ببينيم، بلكه مي‌گويم اگر آهنگساز ايراني مي‌خواهد در قالب رديف كار كند، بايد مراحل آهنگسازي را طي كند. البته هستند افرادی امثال استاد دهلوي یا استاد حسين عليزاده و در ميان جوان‌ترها علي قمصري و غیره كه به اجرا و ساخت موسیقی علمی مشغول‌اند. در اتريش سر يكي از كلاس‌ها «ني‌نوا»ی استاد عليزاده را به عنوان نمونه‌اي از موسيقي ايراني ارائه كردم. آن‌ها باور نمي‌كردند كه در ايران چنين آهنگسازي وجود داشته باشد؛ چراكه ديدگاه آن‌ها درباره ايران به هيچ‌وجه مطابق واقعيت نيست.

راجع به حریق خزان بیشتر توضیح دهید.

پس از ارمنستان، آلبوم «حريق خزان» را آهنگسازی كردم که با صداي آقاي قرباني و با حمايت شركت آواي باربد و آقاي حميد اسفندياري به یکی از پرفروش‌ترين آلبوم‌های سال 91 در موسيقي ايراني تبدیل شد.

تحت تأثير چه فضايي آهنگسازي اين آلبوم را انجام داديد؟

آن زمان خيلي به كارهاي آروو پرت (Arvo Part) موسيقيدان برجسته استونيايي گوش مي‌كردم. همچنین به کارهای کريستف پندرسکی كه علاقه زیادی به آثارش دارم.

كنسرتي كه در اتريش برگزار كرديد، چطور بود؟

استقبال خيلي خوبي از كنسرت شد. بيش از نيمي از حضار اتريشي بودند كه دیدن این برنامه و قابلیت‌های موسیقی ایرانی برایشان جالب بود. در واقع، عليرضا قرباني در آنجا غوغا كرد که جا دارد از ایشان تشکر ویژه‌ای داشته باشم. در حال حاضر هم مشغول انجام کارهای اداری برای برگزاری تور اروپا هستیم. قصد داريم توري در اروپا برگزار كنيم که در چند شهر از آلمان، اتریش، بلژيك، سوئد و سوييس به روی صحنه برود. همچنین قرار است آلبوم حریق خزان به علاوه چندین قطعه جدید مهرماه امسال در تالار وحدت اجرا شود.

خبر در سایت قانون